Het Lege Schijfsyndroom (IV)
Door: Martine Kamphuis op 22 oktober 2014

Drie weken geleden kreeg ik mijn eerste exemplaar van Alibi in handen. Ik wist niet hoe snel ik de envelop open moest scheuren nadat de postbode het pakketje overhandigd had. Maar ik opende het boek zelf nog niet. Bij de boeken die aan Alibi vooraf gingen, ontdekte ik vrijwel onmiddellijk allerlei fouten en foutjes, soms al op de allereerste bladzijde die ik opensloeg. Daarom schoof ik het inkijken van Alibi nog even voor me uit. Terwijl ik naar het nog perfecte boek keek, mijmerde ik over de inhoud. 

Net als bij mijn eerdere thrillers hadden thema’s uit mijn werk in de psychiatrie hun weg gevonden naar de pagina’s van het boek. Dit keer kwamen vooral slachtoffers die dader worden aan bod. Het is een onderwerp waar ik me de afgelopen twee jaar intensief mee bezig heb gehouden. Tijdens mijn werk zag ik steeds opnieuw hoe geweld zich via het ene slachtoffer een weg baande naar het volgende. Ik wilde begrijpen waarom dat gebeurde, en hoe deze cirkel van geweld doorbroken kon worden.

Samen met een collega bestudeerde ik de geschiedenissen van een aantal clienten en vervolgens spitten we een heleboel artikelen uit vakbladen door. Er bleken vele verschijningsvormen te zijn van hetzelfde verschijnsel: de pester die zelf gepest is, de zedendelinquent die als kind slachtoffer geweest is van seksueel misbruik, de ouder die gezworen heeft zijn kinderen nooit aan te doen wat hemzelf is overkomen, maar hen desondanks mishandelt.

Het blijkt dat er soms een speciale band ontstaat tussen slachtoffer en dader, waarbij het slachtoffer zich identificeert met degene die hem iets aandoet en diens normen overneemt. Bij mishandelde of misbruikte kinderen wordt dit verschijnsel ‘identificatie met de agressor’ genoemd, bij volwassenen in gijzelingssituaties wordt het aangeduid als ‘capture bonding’. Het is een onbewust proces dat het slachtoffer beschermt tegen gevoelens van machteloosheid en angst: door de normen van de dader over te nemen, is datgene wat gebeurt niet langer zinloos en wreed, maar logisch en kloppend.

Slachtoffers bij wie dit mechanisme zich voordoet, blijken een groter risico te lopen om zelf later dader te worden dan de slachtoffers die datgene wat hen werd aangedaan onrechtvaardig blijven vinden.

In Alibi staat de dood van een studente tijdens een ontgroeningskamp centraal. Bij ontgroening is het eerder regel dan uitzondering dat diegenen die ontgroend worden later met anderen hetzelfde gaan doen.

Toen ik begon met de research voor Alibi, dacht ik dat er tegenwoordig redelijk mild ontgroend werd, maar ik vergiste me. Om te beginnen leek het een algemeen aanvaard gegeven dat ‘feuten’ tijdens een ontgroeningskamp niet mogen douchen. Waarom leggen intelligente jonge mensen anderen zoiets op? Waarom accepteren andere intelligente jonge mensen dat? Extremere excessen zijn er ook nog steeds: ouderejaars die poep in de haren van eerstejaars smeren, hen slaan met honkbalknuppels, hen dwingen om een flesje water waar een levende goudvis in zwemt leeg te drinken en zo zijn er meer bizarre voorbeelden.

Tijdens een doorgeschoten ontgroening zullen er wellicht eerstejaars zijn die vinden dat het te ver gaat, maar durven zij dat te zeggen? En als ze protesteren, wordt er dan geluisterd? Wanneer dat niet het geval is, zullen ze eieren voor hun geld kiezen en vertrekken. Tenzij er iets gebeurt dat dat onmogelijk maakt…


In het Decembernummer van Psychologie Magazine verschijnt een interview met Martine Kamphuis over slachtoffers die dader worden.


* Jeroen Thijssen gebruikte de term ‘het lege schijfsyndroom’ toen hij na zeven jaar schrijven het manuscript van zijn historische roman Solitude inleverde bij zijn uitgever.  

Martine Kamphuis




Martine Kamphuis is psychiater en auteur van kinderboeken en thrillers voor volwassenen. In 2006 debuteerde zij met de psychologische thriller Vrij. Binnenkort verschijnt haar negende boek, Alibi, waarin lezers voor het eerst kennismaken met de eigenzinnige psychologe WP, die in volgende boeken opnieuw haar opwachting zal maken. 
Met verhalen voor kinderen won Martine twee maal de John Flandersprijs.



Bezoekersreacties:
Website Security Test